Avustralya Deniz Müzesi’nde replikası mevcut bulunan , Çanakkale Muharebesi ’nda Marmara’ya geçebilen bir gemi unvanını taşıyan AE2 denizaltısı, 100’üncü senede tekrardan gündeme taşındı. 100 yıldır 73 metre derinlikte yatan gemiyi bulan ve akvaryum-müze projesi çabalarını sürdüren sualtı araştırmacısı Selçuk Kolay ve bölgeyi koruma altına aldıran Prof. Dr. Bayram Öztürk ile konuştuk.
İçinde kimse ölmediğinden ‘ savaş mezarlığı’ engeli bulunmadığı için su üstüne çıkarılması mümkün olan AE2, 1. Dünya Muharebesi ’nın emsalsiz bir diri tanığı. Midilli zırhlısı ile Atılay denizaltısını da bulan Selçuk Kolay, esrarengiz geminin keşif sürecini Hürriyet’e şu şekilde söyledi :
“1994’teki bir davette Avustralya Büyükelçisi David Evans, ‘1. Dünya Muharebesi ’nda batan bir denizaltımız var ve tarihimiz açısından çok fazla önemli. Bulmak sizi ilgilendirir mi?’ diye belirtti . Osmanlı, İngiliz, İtalya, Alman arşivlerini taradım, 3.5 sene sürdü. Yüzeyden elektronik taramayla yerini bulduktan akabinde dalıp 74 metrede gördüm. Avustralya’ya haber verdim, bir ekip gönderip doğruladılar. Avustralya savaş tarihine hizmetim dolayısıyla devlet liyakat madalyası verdiler.”
DÜNYADA ÖRNEĞİ YOK
“2015’te çıkarılması düşünülüyordu. Çıkarma, koruma altına ve akvaryuma almak için 100 milyon liralık bütçe; bulunamadı. Çıkarma hazırlıkları ve havuza alınması ertesi 1.5 senede teşhire açılabilir. Çanakkale deniz/kara savaşları açısından bir diri tanık . Türkiye’ye kazandırılması çok fazla önemli. Dünyanın hiçbir yerinde çıkarılıp teşhire açılmış 1. Dünya Muharebesi denizaltısı yok. 100 milyon lira iki devletin karşılayamayacağı bir meblağ değil. Daha çok su altında hasara uğramadan bir lahza evvel çıkarılıp teşhire açılmasını çok fazla önemli görüyorum.”
Denizaltının çıkarılmasını tekrardan gündeme getiren Prof. Bayram Öztürk ise, “Bu sene harbin 100’üncü senesi ve 25 Nisan’da çok büyük tören var. Avustralya’dan 10 bin şahıs geliyor. AE2’nin Gelibolu’daki müzede sergilenmesi geç artık fakat gelecek senelerde öyle kalmaması gerek . Kamuoyu Marmara’da yatan ve Avustralya için çok fazla şey ifade eden gemi hakkında veri (bilgi) sahibi olmalı” diye belirtti .
Muharebeyi 8 ay uzattı
Araştırmacı Selçuk Kolay, AE2’nin hikâyesini şu şekilde söyledi : “Osmanlı cephesine ikmal yolunu kesmek için Marmara Denizi’ne denizaltı geçirme kararı alındı. Fransız denizaltıları Saphir ve Joule batırıldı, çok büyük insan kaybı oldu. AE2, 24 Nisan’da daldı, Anzak çıkarmasının yapıldığı 25 Nisan’da Marmara’ya girdi. Boğaz’ı geçtiği mesajını gönderdi. O sabah Anzak çıkarması başarısız olmuş, müttefikler çok büyük kayıp vermiş, çekilme birleşimi yapılıyordu. Mesaj gelince devam kararı çıktı, 8 ay uzadı cenk . 5 gün akabinde Karaburun açıklarında Sultanhisar torpido botu top atışıyla AE2’yi yaraladı. Komutan dalamayacağını anlayınca mürettebatı güvertede topladı, vanaları açıp batırdı gemiyi. Savaş bitimine dek Afyon’da esir kaldılar. 4’ü vefat etti , bir kısmı Mersin demiryolu hattında çalıştı.”
